In 1938 kocht de Provincie Limburg het Hasseltse begijnhof aan met de bedoeling er een Provinciale Bibliotheek en een Provinciaal Museum in te richten. De Stad Hasselt was wettelijk verplicht bij te dragen voor de herstellingskosten aan het begijnhof en deed in plaats van geld te geven afstand van de inboedel van het stedelijke museum met stedelijke bibliotheek. De provincie verwierf hiermee een goede startcollectie voor haar Provinciale Museum en Bibliotheek en kwam tegelijkertijd in het bezit van de kern van haar huidige Cultuurhistorische Collectie.
De in 1946 opgerichte Provinciale Wetenschappelijke Bibliotheek vulde deze collectie oudere werken verder aan door aankoop of door schenking. Zij wilde hiermee een kwaliteitsvolle collectie samenstellen die het geheel van de menselijke kennis bestreek. Nadat de Provinciale Wetenschappelijke Bibliotheek vanaf 1964 omgevormd werd tot een openbare bibliotheek werden er veel minder oudere werken aangekocht.
De oudere werken bevonden zich in het magazijn en werden op dezelfde wijze behandeld als de nieuwe werken uit de openbare collectie. Ze konden door de gebruikers gemakkelijk aangevraagd worden en ontleend.
Rond 2007 groeide het besef dat deze werken te kostbaar of te kwetsbaar geworden waren en werd beslist om ze het statuut van erfgoed te geven. Hiermee werd een nieuwe erfgoedcollectie opgezet, die de Cultuurhistorische Collectie genoemd werd.
Vandaag telt de collectie zo'n 3615 boeken. Onder de Cultuurhistorische Collectie vallen ook enkele deeldcollecties, zoals de Deelcollectie Filmfoto's Maria Rosseels en de Deelcollectie LP's klassieke muziek.